W ramach projektu Global Matrix 4.0 w 2022r. opublikowany został RAPORT O STANIE AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ DZIECI I MŁODZIEŻY W POLSCE wspierający polityki i programy w obszarze aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w samorządach terytorialnych i rządzie.
Projekt Global Matrix 4.0 ma na celu jest przedstawienie najaktualniejszych, kompleksowych danych o aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w Polsce, opracowanych z wykorzystaniem ujednoliconej międzynarodowej metodologii Global Matrix 4.0.
Raport zawiera analizę stanu różnych obszarów aktywności fizycznej, jej uwarunkowań i sprawności fizycznej oraz konkretne rekomendacje, jak można wspierać upowszechnianie aktywności fizycznej – przede wszystkim z perspektywy samorządu terytorialnego.
Istotność problemu aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w Polsce
Aktywność fizyczna dzieci i młodzieży w Polsce obniżała się już przez pandemią Covid-19 ale wiele analiz sugeruje, że działania związane z pandemią dodatkowo negatywnie wpłynęły na poziom aktywności fizycznej społeczeństw.
Tymczasem spełnianie rekomendacji dotyczącej aktywności fizycznej wiąże się z lepszym rozwojem poznawczym (w tym wynikami w nauce) i ruchowym, zdrowiem psychospołecznym, układu krążeniowo-oddechowego, kości czy mniejszym ryzykiem urazów.
Olbrzymią rolę w upowszechnianiu aktywności fizycznej mają samorządy terytorialne, które poprzez swoje polityki mogą wspierać w aktywności fizycznej dzieci i młodzież, ich rodziców i opiekunów.
Podstawą do budowania działań służących zatrzymaniu negatywnych tendencji jest jednak wiedza o aktualnym stanie.
Projekt Global Matrix 4.0 i Active Healthy Kids Global Alliance
Raport jest częścią projektu Global Matrix 4.0, powstałego w ramach sieci Active Healthy Kids Global Alliance (AHKGA). Podstawowymi celami tej międzynarodowej inicjatywy są porównania międzynarodowe i współpraca w identyfikacji dobrych praktyk odnośnie
polityk w zakresie promocji aktywności fizycznej. Oprócz tego celem jest lobbowanie na rzecz intensywniejszego zaangażowania krajów i samorządów w promocję aktywności fizycznej dzieci i młodzieży.
W 2014, w pierwszej edycji Global Matrix 1.0 zaangażowały się zespoły badawcze z 15 krajów. W czwartej edycji, w 2022r, wzięło udział 57 krajów, w tym Polska. Badania prowadzone były krajowo ale według ujednoliconego systemu ocen w celu porównania wyników.
Oto jak w obrazowym podsumowaniu wyglądają ogólne wyniki w Polsce:
Ocena ogólnej aktywności fizycznej: 1
REKOMENDACJE
- Opracowywanie polityk lub programów mających na celu upowszechnianie
aktywności fizycznej specyficznie w mniej aktywnych grupach np. wśród dziewcząt,
dzieci i nastolatków z niepełnosprawnościami, pochodzących z rodzin o niskich
dochodach i/lub zagrożonych marginalizacją, a także młodzieży w celu ograniczenia
spadku aktywności fizycznej związanego z wiekiem. - Prowadzenie działań promocyjnych na temat znaczenia i korzyści z aktywności
fizycznej, jak również informujących o rekomendacjach dotyczących poziomu
aktywności fizycznej i spędzania czasu przed ekranami dla dzieci i młodzieży,
skierowanych do rodziców, nauczycieli, pracowników służby zdrowia, jak i do samej
młodzieży i dzieci. - Dbanie o atrakcyjne przestrzenie, tereny zielone, place zabaw, podwórka, jak również
infrastrukturę do różnorodnych sportów i na potrzeby aktywnego transportu, na których
priorytetyzowane jest bezpieczeństwo dzieci i młodzieży. - Dawanie i wspieranie możliwości do bycia aktywnymi fizycznie w szkole i przedszkolach
(również w trakcie przerw, transportu do szkoły, możliwości korzystania z infrastruktury
szkolnej po zajęciach, wysokiej jakości i atrakcyjnych zajęć wychowania fizycznego, zajęć
pozalekcyjnych). - Monitorowanie stanu w obszarze aktywności fizycznej dzieci i młodzieży poprzez
regularne badania, w tym – uwzględniające niedostatecznie reprezentowane grupy
w krajowych badaniach (np. dzieci w wieku poniżej 10 lat, dzieci niepełnosprawnych,
dzieci mieszkające na obszarach wiejskich, mniejszości), a także zbieranie informacji
dotyczących barier do bycia aktywnymi fizycznie, co umożliwi budowanie programów
i polityk opartych na wiedzy.
Udział w zorganizowanym sporcie i aktywności fizycznej: 3+
REKOMENDACJE
- Rozwijanie programów i interwencji do uprawiania sportu i zorganizowanej aktywności
fizycznej kierowanych celowo do odbiorców o największych potrzebach lub tam, gdzie
wskaźniki uczestnictwa są szczególnie niskie. Wymaga to m. in. promocji różnorodności
pracowników (działaczy, trenerów) w sporcie oraz zwiększenie potencjału organizacji
realizujących upowszechnianie sportu wśród grup marginalizowanych lub mniej
aktywnych sportowo. - Wspieranie rozwoju organizacji sportowych (w tym klubów), w tym: w obszarze
wykorzystania sportu jako narzędzia włączenia społecznego rozwoju umiejętności
ruchowych i zdrowia (np. poprzez wdrażanie założeń Sports Clubs for Health and HealthPromoting Sports Clubs HEPA) a nie koncentrowania się wyłącznie na ich potencjale
w sporcie wyczynowym. - Efektywne wykorzystanie wizerunku znanych lokalnych sportowców, co może budować
pozytywne wzorce do naśladowania, inspirujące do udziału w sporcie i aktywności
fizycznej. Ogólniej – należy celowo wykorzystywać potencjał sportu wyczynowego do
oddziaływania społecznego (np. promocji udziału w zorganizowanym sporcie wśród
dzieci). - Warto rozszerzyć tradycyjne myślenie o wspieraniu zorganizowanego sportu na
dyscypliny, które są szczególnie atrakcyjne dla dzieci i młodzieży (np. sporty deskorolkowe)
i zbierać dane dotyczące aktualnych trendów w aktywności sportowej dzieci. - Wdrażanie programów skierowanych do całych rodzin, szczególnie tych, które
z powodów dostępności czy uwarunkowań ekonomicznych mają mniejsze szanse
w samodzielnym udziale w sporcie. - Wzmocnienie ewaluacji aktualnych programów upowszechniających sport, aby sprawdzić,
na ile realizują one stawiane przed nimi cele. Większość ewaluacji programów
ukierunkowanych na upowszechnianie sportu wśród dzieci i młodzieży nie umożliwia
ich poprawy.
Aktywna zabawa: brak danych
REKOMENDACJE
- Rozwijanie regularnych wydarzeń opartych na aktywnej zabawie angażujących całe
społeczności, a także kampanii skupiających się na korzyściach płynących z uczestnictwa
w aktywnej zabawie m. in. dla rozwoju poznawczego. - Poprawa przestrzeni publicznych – dbanie o atrakcyjne, bezpieczne przestrzenie i miejsca
do podejmowania aktywnej zabawy (np. tereny zielone, podwórka i naturalne place
zabaw). Zapewnienie miejsca do aktywnej zabawy na terenach szkół, które powinny być
dostępne dla uczniów i ich rodzin po lekcjach oraz w weekendy. - Zbieranie danych, które umożliwią analizę zjawiska aktywnej zabawy i jej międzynarodowe
i krajowe porównania. Aktualnie nie mamy na ten temat w Polsce informacji.
Aktywny transport: 3-
REKOMENDACJE
- Poprawa jakości przestrzeni pod kątem sprzyjania chodzeniu i jazdy na rowerze, w tym
rozwój bezpiecznej infrastruktury (ścieżki, szlaki) uwzględniającej lokalne potrzeby,
szczególnie na terenach wiejskich. - Wdrażanie kampanii edukacyjnych wśród rodziców, nauczycieli i dzieci dotyczących
korzyści z aktywnego transportu i promujących całoroczny aktywny transport (takie jak
np. Rowerowy Maj). - Zbieranie danych dotyczących aktywnego transportu i adresowanie na ich podstawie
wyzwań z upowszechnianiem aktywnych form transportu (np. barier definiowanych
przez użytkowników). - Depriorytetyzacja samochodów w miastach i wdrażanie niższych limitów prędkości,
ograniczanie i wyłączanie ruchu samochodowego wokół szkół.
Zachowania sedentarne (bierne fizycznie): 2
REKOMENDACJE
- Wprowadzenie kampanii informacyjnych skierowanych przede wszystkim do rodziców
i nauczycieli, dotyczących rekomendacji zdrowotnych odnośnie czasu spędzonego
przez dzieci przed ekranami. Promocja świadomego ograniczania zachowań siedzących
dzieci i młodzieży w czasie wolnym od zajęć i obowiązków szkolnych oraz zaleceń
wskazanych przez Światową Organizację Zdrowia i inne towarzystwa pediatryczne.
Świadomość tych zaleceń jest w Polsce bardzo niska. - Zachęcanie rodziców i dzieci do wspólnego ustalania zasad związanych z bezpiecznym
korzystaniem z elektronicznych mediów, a także uczniów do uczestnictwa w dodatkowych
niezorganizowanych I zorganizowanych formach sportowo-rekreacyjnych. Jest to
szczególnie istotne w młodszych grupach wiekowych, gdzie kształtują się zdrowe nawyki
spędzania czasu wolnego. - Wdrażanie i promocja polityk ograniczania czasu spędzonego przed ekranami
w środowisku szkolnym np. z wykorzystaniem „aktywnych przerw”, ograniczeń
korzystania z telefonu w szkole, zwiększania ilości czasu na dworze. - Promowanie aktywności alternatywnych dla zachowań sedentarnych w czasie wolnym,
np. poprzez zajęcia na dworze, aktywną zabawę, aktywne formy transportu w bliskim
otoczeniu i społeczności m. in. poprzez budowanie atrakcyjniejszego i bezpieczniejszego
otoczenia.
Sprawność fizyczna: 3
REKOMENDACJE
- Dbanie o powszechność i jakość zajęć wychowania fizycznego, jak również
upowszechnianie udziału dzieci i młodzieży z zajęciach sportowych po godzinach lekcji
w szkole czy w klubach. - Opracowanie programu dla dzieci i młodzieży dającego możliwość regularnego
i samodzielnego monitorowania postępów rozwoju najważniejszych komponentów
sprawności fizycznej w ujęciu zdrowia. Zadbanie o możliwość dostępu do tych danych
przez rodziców i opiekunów. - Przyjęcie w Polsce jednolitej strategii określania poziomu sprawności fizycznej, zgodnego
z międzynarodowymi standardami i jej regularne monitorowanie u dzieci i młodzieży
w wieku szkolnym. Aktualnie, mimo że dane dotyczące sprawności fizycznej dzieci
i młodzieży są zbierane w ramach programów ministerialnych, nie są one publikowane ani
nie służą budowaniu efektywniejszych polityk publicznych.
Cały raport wraz z metodologią badań dostępny jest tuta: RAPORT O STANIE AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ DZIECI I MŁODZIEŻY W POLSCE
